Stadsbestuur verliest controle

Hart voor Haarlem keurt begroting 2020 af en vraagt Provincie hetzelfde te doen

Het is begin november 2019, en de Gemeenteraad voert weer het jaarlijkse debat over de gemeentebegroting voor het volgende jaar.
Hart voor Haarlem maakt zich net als vorig jaar zorgen over de financiële situatie en het bestuur van de stad.

De gemeente zal dit jaar (2019) €14M verlies maken, en het resultaat zal in 2020, gezien de begroting, waarschijnlijk niet veel beter zijn.
Exploitatieverliezen duiden op een gebrekkige budgetdiscipline en gaan ten koste van de financiële ruimte voor hoognodige investeringen.
Dat is zorgelijk, omdat de gevolgen voor alle Haarlemmers merkbaar zullen zijn in de vorm van slechtere dienstverlening en hogere lasten.  Bovendien blijven de investeringen dan achter bij de plannen.
We zien dit nu al gebeuren. Van de voorgenomen investeringen van €79M wordt in 2019 slechts €50M gerealiseerd. De rest wordt ‘doorgeschoven’ naar volgende jaren. En het College gaat in 2020 €5M ombuigen met als gevolg, inderdaad, slechtere dienstverlening en hogere lasten voor de inwoners.

Volgens Hart voor Haarlem is het College hiermee nog veel te optimistisch, en zou de ombuiging eerder in de richting van de €20-40M moeten gaan.
In dit artikel zullen we uiteen zetten waarom. Het gaat ons hierbij nu even niet om politieke keuzes die met een gegeven budget gemaakt worden, maar om een fundamenteel, politiek neutraal principe: Wordt onze stad wel goed bestuurd?
Hart voor Haarlem vindt van niet en pleit, als vrijwel enige partij in de stad, voor ambities naar draagkracht. Dit in tegenstelling tot de collegepartijen en de meeste (linkse) oppositiepartijen die alles tegelijk willen en het liefst gisteren (maximaal groeien, maximaal sociaal, maximaal duurzaam).

Omdat ons geluid in de huidige gemeenteraad nu nog onvoldoende weerklank vindt, zullen we samen met Liberaal Haarlem en Trots Haarlem de Commissaris van de Koning in Noord-Holland vragen de begroting voor 2020 af te keuren. Wij vinden het onze plicht als toezichthouder om dit signaal af te geven.

Het huishoudboekje van de gemeente is niet zo ingewikkeld

Financieel bestuur van een gemeente is in wezen tamelijk eenvoudig. Er komt jaarlijks een redelijk goed voorspelbare hoeveelheid geld binnen van het Rijk, uit kostendekkende heffingen en leges en uit belastingen, zoals de OZB, parkeer- en toeristenbelasting. Dit bedrag vormt het uitgavenplafond voor dat jaar. Een begroting moet immers, zo stelt het toezichtkader, in evenwicht zijn als hij gemaakt wordt. En in principe ook in evenwicht blijven in het jaar waarop de begroting betrekking heeft.
Valt het mee met inkomsten of uitgaven dan behaalt de gemeente dat jaar een positief resultaat; valt het tegen, en kan hierop niet meer bijgestuurd worden, bijvoorbeeld omdat het jaar al te ver gevorderd is, dan is het resultaat negatief.

Gemeente staat in 2019 op een verlies van €14M

In onderstaande tabel geven we weer hoe het er op het moment voorstaat met het begrotingsevenwicht van de gemeente in 2019. De ‘Initiële Lasten’ zijn de Lasten zoals begroot in de oorspronkelijke begroting voor dit jaar.
De ‘Stand van Zaken’ geeft de huidige situatie weer (in oktober 2019), uitgedrukt in een percentage ten opzichte van de oorspronkelijke begroting.
In de tabel is in rood aangegeven in welke beleidsvelden de overschrijding meer dan 5% bedraagt. Oranje zijn velden met een overschrijding van 1-5%. Groen zijn de beleidsvelden die maximaal 1% hoger, of die gunstiger uitkomen dan begroot.

In de oorspronkelijke begroting voor 2019 werd een totaal aan Lasten begroot van €525,7M. De verwachte Baten waren iets groter, zodat er een positief resultaat van €1,5M resteerde.
In de rapportage aan het einde van het derde kwartaal in 2019 blijkt echter dat het resultaat dit jaar waarschijnlijk uitkomt op €14,2M negatief!
Let wel, dit is ná verrekening van €33M aan hogere Baten die zich in 2019 naar verwachting voordoen, en waarvan door de afdeling Financiën van de gemeente wordt aangenomen dat deze ook uitgegeven worden.

De grootste meevaller zit in 2019 in de ‘Algemene dekkingsmiddelen’ en betreft de meevallende bijdrage van het Rijk aan het Gemeentefonds waaruit Haarlem een groot deel van haar inkomsten krijgt.
Kostenoverschrijdingen vinden we in het sociale domein, waar een grotere vraag uit de bevolking nog als verzachtende omstandigheid kan worden aangevoerd, maar ook in beleidsvelden waar het gemeentelijk apparaat in verregaande mate zelf aan de knoppen zit, zoals in ‘duurzame stedelijke ontwikkeling’, ‘economie, toerisme en cultuur’, ‘dienstverlening’, ‘gemeentelijk bestuur’, en ‘overhead’ zien we aanzienlijke kostenoverschrijdingen.

College is niet ‘in control’

Hart voor Haarlem vindt dit in een tijd van gunstige conjunctuur en extra beschikbare middelen van het Rijk een ongehoorde overschrijding.
Het stadsbestuur, College van Burgemeester en Wethouders, het ambtelijke apparaat, en de toezichthoudende Gemeenteraad, waar de coalitiepartijen deze praktijk elk kwartaal weer sanctioneren, zijn niet ‘in control’, zo vinden wij dan ook.

Begroting voor 2020 zal opnieuw een groot verlies opleveren

De totale Lasten van de gemeente worden aan het einde van het derde kwartaal van 2019 geschat op €574M voor het hele jaar 2019. Dit is €48M hoger dan de oorspronkelijke begroting (!). Dit bedrag geeft het actuele kostenniveau van de gemeente weer. Dit is het bedrag dat de ambtelijke diensten nu nodig menen te hebben om de dienstverlening van de gemeente Haarlem draaiende te houden. Dit bedrag gaat niet zomaar weer omlaag. Sterker nog, door een verwachte inflatie van ca. 1,4% in 2020 zal er in 2020 bij ongewijzigd beleid €582M nodig zijn om dit serviceniveau te handhaven.

Het College begroot echter slechts €564M aan Lasten voor volgend jaar. Het College kan ook niet veel anders, omdat de inkomsten volgend jaar naar verwachting ook €564M zullen bedragen. En de begroting moet immers, althans op papier,  in evenwicht zijn.
En deze inkomsten zijn naar onze mening, gezien het verloop van de afgelopen jaren, reëel te noemen.
Maar is deze €564M aan Lasten ook reëel?
Hart voor Haarlem denkt van niet.

Zoals we zagen zit de gemeente nu op een uitgavenniveau, inclusief de inflatie die in 2020 verwacht wordt, van €582M. Dat is €18M hoger.
De begroting bestaat uit 20 beleidsvelden. In 5 hiervan begroot het College in totaal €6M hogere kosten bovenop de kosten die in deze beleidsvelden in 2019 optreden, vermeerderd met inflatie.
De andere 15 beleidsvelden moeten dan €24M minder kosten maken om op €564M uit te komen.
Van deze €24M vult het College er €4M in, in de vorm van ‘taakstellingen’, oftewel bezuinigingen, in diverse uitgavengebieden, naast €1M aan extra inkomsten door hogere belastingen, maar die zitten al in de Baten voor volgend jaar. Dit is €4M aan verminderde dienstverlening, en €1M aan hogere belastingen.
Daarmee resteert er dus nog een niet benoemde opgave van €20M om de begroting volgend jaar sluitend te houden.
Of, anders geformuleerd, de begroting draagt nu al een risico van een overschrijding in zich ter hoogte van €20M, na een overschrijding in 2019 die naar verwachting op €14M zal uitkomen. Het wordt van kwaad tot erger.

Verliezen gaan ten koste van investeringen

Een belangrijk beleidsdoel van dit College is een ‘duurzaam groeiende stad’ mogelijk te maken. Hiervoor werden extra investeringen beloofd, bovenop het investeringsniveau dat in de vorige collegeperiode amper voldoende was om het onderhoudsniveau van de stad op peil te houden.
Hiervoor mocht de schuld van de stad toenemen. In totaal wilde het College op deze wijze ca. €80M extra investeren.
Ook dit College kan zijn geld echter maar één keer uitgeven. Wat we nu zien gebeuren is dat het College jaarlijks exploitatieverliezen laat ontstaan in de lopende begroting die ten koste gaan van de beloofde investeringen.
In 2019 zien we dit al duidelijk gebeuren. Van een oorspronkelijk investeringsbudget voor 2019 van €79M (ten tijde van de Kadernota in juli j.l. nog verhoogd naar €83M) blijft nu naar verwachting in 2019 nog maar €50M over, niet veel meer dan het ‘onderhoudsniveau’ dat gangbaar was in de vorige periode.
Dit College is dus niet in staat de benodigde en toegezegde kwaliteits- en capaciteitsimpuls aan de stad te leveren, mede omdat dit College de lopende exploitatie uit de hand laat lopen.

Er is ander beleid nodig om de financiën weer op orde te krijgen

Vorig jaar rond deze tijd hebben we onze mening over de begroting voor 2019 weergegeven. Onze stelling was en is dat de gemeente €20M moet vinden in de reguliere begroting om een hoger investeringsniveau (dat wij toejuichen) te kunnen financieren, zonder elk jaar de schuld hiervoor te laten oplopen.
In plaats van deze €20M te zoeken laat het College de begroting echter ontsporen, waardoor de opgave in 2020 geen €20M, maar inmiddels €40M bedraagt. Dit is €20M om de begroting weer in het gareel te krijgen, en nog eens €20M om structurele investeringsruimte te vinden, nodig om de schuld van Haarlem binnen de perken te houden.
Het College komt echter niet verder dan wat willekeurige maatregelen om in 2020 €5M aan extra Baten en minder Lasten bijeen te schrapen. Dit is bij lange na niet voldoende.

Hart voor Haarlem vraagt Provincie begroting af te keuren

Hart voor Haarlem pleit dan ook voor een fundamentele herbezinning op de beleidsdoelen, waarvan we al eerder hebben gesteld dat die niet allemaal tegelijk gerealiseerd kunnen worden.
Haarlem heeft eenvoudigweg niet de financiële slagkracht om én snel te groeien met 10.000 nieuwe woningen en bijkomende voorzieningen, én een bovengemiddeld sociaal beleid te voeren, én de torenhoge ambities op het brede terrein van milieu en duurzaamheid te vervullen, én de energietransitie versneld door te voeren, én mobiliteitsknelpunten op te lossen, én daarbij ook nog eens de normale dienstverlening en het reguliere onderhoud aan de stad op peil te houden.
Het gemeentelijke apparaat kraakt dan ook in zijn voegen en de bestedingen lopen volledig uit de hand.
Wij zullen de Commissaris van de Koning in Noord-Holland, die toezicht houdt op de gemeenten in de provincie, dan ook verzoeken de voorliggende begroting voor 2020 af te keuren en bij het College aan te dringen op een onmiddellijke herijking van doelen en middelen.

Hart voor Haarlem pleit voor reële ambities naar draagkracht

Daarnaast zal Hart voor Haarlem blijven pleiten voor minder groei, voor een adequaat en kwalitatief goed sociaal beleid voor wie het echt nodig heeft, en voor een volgend beleid waar het gaat om de nationale ambities rond duurzaamheid en energie. Verder staan wij op de bres voor ons erfgoed, voor zoveel mogelijk groen binnen de stadsgrenzen en voor een goed onderhouden stad.