Analyse Gemeenteraadsverkiezing 2018

GroenLinks grote winnaar van de verkiezingen in Haarlem…

Nu het stof van de gemeenteraadsverkiezing van 21 maart is neergedaald, en alle definitieve resultaten binnen zijn, is het tijd om eens wat nauwkeuriger naar de uitslagen in Haarlem te kijken.
De hoofdlijnen zijn duidelijk. GroenLinks is de grote winnaar (van 5 naar 9 zetels), D66 de grote verliezer (van 9 naar 5 zetels). De andere landelijke partijen zijn gestabiliseerd (PvdA 6 zetels, VVD 5 zetels, CDA 4 zetels en CU 1 zetel). Uitzondering hierop is de SP die 2 zetels verloren heeft ten opzichte van de uitslag van 2014 (van 4 naar 2 zetels).
Omdat het ‘liberale’ blok VVD/D66 verloren heeft aan het ‘linkse’ blok GroenLinks/PvdA/SP zou je van een ruk(je) naar links kunnen spreken, al doet het verlies van de SP afbreuk aan deze conclusie. De vraag in hoeverre GroenLinks-stemmers voor links of vooral voor groen gestemd hebben, verzwakt deze conclusie verder. Veel D66-stemmers lijken nu immers voor GroenLinks gekozen te hebben. Het ‘liberale’ blok heeft zo 4 zetels verloren, maar het ‘linkse’ blok heeft per saldo slechts 2 zetels gewonnen. Waar zijn de andere 2 zetels dan gebleven? Je raadt het al: die zijn bij de lokale partijen Hart voor Haarlem en Jouw Haarlem terecht gekomen, met elk 1 zetel.

…maar Lokaal is ‘virtueel’ de grootste fractie

In 2014 deden er maar liefst 7 lokale partijen aan de verkiezingen mee. 3 daarvan haalden de kiesdrempel of bemachtigden een restzetel, en veroverden daarmee samen 5 zetels. Dat waren in 2014 de Ouderenpartij (2 zetels), Trots (1 zetel) en de Actiepartij (2 zetels).
In totaal stemden 12.567 mensen in 2014 ‘lokaal’. In 2018 is dit aantal gestegen naar 14.999, wat een stijging is met ruim 19%. Het aandeel lokale stemmen op het totaal aantal stemmen steeg daarmee van 19,6% in 2014 naar 22,2% in 2018.
In 2018 deden er 5 partijen mee die daarmee 7 zetels behaalden, een stijging van 40% in zetelaantal.
Concentratie helpt, zeker omdat de verdeling van de reststemmen, dat zijn alle stemmen die overblijven als de ‘volle zetels’ verdeeld zijn, grotere fracties bevoordeelt.
Dat is een beetje technisch, maar werkt als volgt. Eerst worden alle ‘volle zetels’ bepaald op basis van het aantal stemmen per partij, en op basis van de kiesdrempel. De kiesdrempel is het totaal aantal stemmen (dit jaar 67.687) gedeeld door het aantal zetels in de raad (39). Op deze manier konden 33 zetels direct worden toegewezen. De resterende 6 zetels worden verdeeld volgens een methode die er puur rekenkundig toe leidt, dat grotere fracties bevoordeeld worden. Zo haalt GroenLinks naast de 7 ‘volle’ zetels nog 2 van de 6 restzetels binnen, en komt daarmee op 9 zetels.
Zo kun je ook een berekening maken voor wat de uitkomst geweest zou zijn als de 5 lokale partijen 1 lijst hadden gevormd en zo aan de verkiezingen mee hadden gedaan. In dat geval hadden de lokale partijen met de 14.999 stemmen 8 volle zetels en 1 restzetel behaald, en waren zij met in totaal 9 zetels de grootste fractie in de Haarlemse gemeenteraad geweest! GroenLinks was dan blijven steken op 8 zetels, en de PvdA op 5.
In buurgemeente Heemstede, waar maar 1 lokale lijst meedeed, was dit ook precies de uitkomst.
De conclusie is dan ook dat de groei van lokaal stemmen in Haarlem duidelijk optreedt, en dat alleen onderlinge concurrentie tussen de huidige lokale partijen nu (nog?) verhindert dat het lokale blok de grootste fractie in de raad is.

Samenwerking lokale partijen ligt voor de hand

Als je voor de lokale partijen nog wat dieper in de resultaten per stembureau duikt, blijkt dat er voor elke partij wijken zijn aan te wijzen waar relatief sterk gescoord is. Zo gelden de wijken Zuiderhout en Bos en Vaart als wijken waar Hart voor Haarlem met stemmenpercentages van 11% en 8% relatief veel kiezers heeft. Maar daarna beweegt het percentage vrij snel naar waarden rond het gemiddelde van ca. 4% over de hele stad. Uiteindelijk is 65% van de 78 stembureaus nodig om 80% van de stemmen voor Hart voor Haarlem te behalen. Met andere woorden, de stemmen zijn toch niet heel sterk geconcentreerd in bepaalde delen van de stad. Dit geldt ook voor de andere lokale partijen: een paar duidelijk sterke wijken, uniek voor elke lokale partij, maar verder een brede spreiding in de stad.

Je hoeft geen genie te zijn om uit de manier waarop de (rest)zetels verdeeld worden, en uit de resultaten per stembureau, de conclusie te trekken dat een intensievere samenwerking tussen de lokale partijen strategisch slim is als we de werkelijke kracht van ‘lokaal’ in Haarlem tot uiting willen brengen.
Als lokale partijen hebben wij alle onze eigen historie, signatuur en persoonlijkheid. Dit vormt onze kracht, maar ook onze kwetsbaarheid. De komende jaren zullen uitwijzen of wij samen, hierop voortbouwend, een sterk en stabiel blok kunnen vormen waarmee we het lokale geluid in Haarlem in 2022 nog luider kunnen laten klinken. Hart voor Haarlem gaat ervoor!